PRZYGOTOWANIE DO NAUKI CZYTANIA

Czytanie i pisanie należą do podstawowych środków komunikacji społecznej. Ważne jest nie tylko przyswojenie tych umiejętności, ale także czas ich przyswojenia. Powszechną tendencją w świecie jest dziś dążenie do możliwie wczesnego wyposażenia dzieci w umiejętność czytania i pisania, gdyż opanowanie tych czynności stymuluje rozwój umysłowy oraz rozszerza możliwości zdobywania wszelkiej wiedzy. Jednak czytania i pisania możemy uczyć dopiero wtedy, gdy dziecko opanuje mowę werbalną oraz osiągnie niezbędny poziom dojrzałości psychofizycznej i intelektualnej.

POCZĄTKOWA NAUKA – CZYTANIE

Czytanie jest procesem , polegającym na rozpoznawaniu, identyfikowaniu i odróżnianiu wzrokiem znaków obrazów graficznych, związaniu ich z wyobrażeniem słuchowym oraz ze znaczeniem , treścią , której są nośnikiem . Pierwszym etapem czytania jest czynność wzrokowo-motoryczna .  Czytanie jest dla dziecka nader trudną i złożoną umiejętnością . Proces czytania wymaga bowiem wielu skomplikowanych czynności . Dziecko musi rozpoznać prawidłowo litery , należycie je rozróżniać , zapamiętać wzajemne położenie tych liter obok siebie w wyrazie – wszystko to warunkuje konieczność dobrej orientacji przestrzennej oraz percepcji wzrokowej . Proces czytania wymaga także prawidłowej percepcji słuchowej . Ucząc się czytać dziecko musi usłyszeć i zapamiętać poszczególne słowa , uświadomić sobie , że można je rozłożyć na poszczególne dźwięki , którym odpowiadają litery . Litery te i odpowiadające im dźwięki w pewnych układach tworzą słowa.
W procesie nauki czytania wyodrębnia się dwa etapy:

• wyrabianie gotowości do czytania
• wprowadzanie elementów do czytania

Oba te etapy różnią się znacznie miedzy sobą, jeżeli chodzi o treść działalności dzieci, ale wzajemnie się warunkują i stanowią integralną całość. Pierwszy okres to dominacja dźwięku – głoski, w drugiej oprócz głoski występuje jej graficzny odpowiednik – litera
Właściwą naukę czytania poprzedza jednak przygotowanie dziecka, które polega na rozwijaniu wszelkich predyspozycji niezbędnych przy kolejnych etapach przyswajania elementarnej umiejętności czytania .
Zadania stojące przed przedszkolem w zakresie przygotowywania dziecka do czytania poprzedzone są tzw. okresem wstępnym, przygotowawczym. Mamy tu do czynienia  z czytaniem pozornym („globalnym”), gdzie dzieci poznają poszczególne wyrazy i litery wprowadzone w czasie ćwiczeń. Całkowite przygotowanie do nauki czytania w przedszkolu osiąga dziecko po zdobyciu następujących umiejętności (w kolejnych etapach):
analizy zdania na wyrazy.

• wydzielania samogłosek jako samodzielnej sylaby – rozpoczynającej wyraz (np. u-cho, o-ko, O-la).
• wydzielania samogłoski rozpoznającej wyraz jako części sylaby – (np. As).
• wydzielania spółgłoski znajdującej się na końcu wyrazu poprzedzonej samogłoską (np.ul).
• wydzielania spółgłoski znajdującej się na początku wyrazu i stanowiącej część sylaby zakończonej również spółgłoską (np. dom, mak).
• wydzielania samogłoski na końcu wyrazu (np. mama, tata, pole).

Przygotowanie do nauki czytania obejmuje :

1. Doskonalenie artykulacji( wymowy)
2. Kształcenie słuchu fonematycznego (analizę i syntezę dźwiękową wyrazów o prostej budowie fonetycznej , wyodrębnienie wybranych głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu ).
3. Wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej (percepcja wzrokowa)  i sprawności mięśniowo-ruchowej

DOSKONALENIE ARTYKULACJI

Prawidłowa artykulacja czyli wymowa to jeden z niezbędnych elementów rozpoczęcia przygotowania dzieci do nauki czytania. By móc dobrze słyszeć poszczególne głoski trzeba je najpierw prawidłowo wymawiać. Stąd niezmierne ważne jest, by dzieci mające problemy z prawidłową artykulacją miały możliwość ćwiczenia nie tylko w przedszkolu pod okiem pani logopedy, ale przede wszystkim w domu pod okiem rodzica. Logopeda mający ograniczony czas dla każdego dziecka wprowadza tylko ćwiczenia artykulacyjne. Ich utrwalanie powinno być systematycznie prowadzone w domu

SŁUCH FONEMATYCZNY

To nic innego jak umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów (np. a od o) oraz rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka.  Umiejętność rozróżniania słuchem dźwięków mowy wymaga uprzedniego utrwalenia w mózgu wzorców słuchowych poszczególnych głosek. Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach, w których dziecko dokonuje rozróżnienia w brzmieniu głosek pod jakimś względem przeciwstawnych, np. dźwięcznych  i bezdźwięcznych, twardych i miękkich, ustnych i nosowych, a także wyodrębnienie głoski w rożnych miejscach wymawianego słowa: na początku, w środku i na końcu.

Ćwiczenia ułatwiające rozwijanie słuchu fonematycznego.

• Rozpoznawanie instrumentów po dźwięku – można nagrać na taśmę magnetofonową kilka instrumentów, np. gitarę, talerze, pianino, flet, cymbałki, w różnej kolejności;
• Wsłuchanie się w ciszę – wyłapywanie dźwięków z otoczenia, np. kapanie wody, tykanie zegara, szum samochodu, granie radia;
• Rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt, dźwięków wydawanych przez przedmioty;
• Naśladowanie ilości i tempa uderzeń, np. ołówkiem w stół,
• Odtwarzanie za pomocą układów graficznych (klocków) tempa i ilości uderzeń;
• Wyklaskiwanie rytmu piosenki, wierszyka;
• Wyróżnianie wyrazów w zadaniu, np. „Tata ma wąsy”, „To maki Tomka”. Pytamy: „Ile słów jest w tym zdaniu”, (Dziecko przyswaja sobie jednocześnie pojęcie zdania).
• Dzielenie wyrazów na sylaby
• Wyróżnianie sylab w wyrazie – rozpoznawanie wyrazów po ilości wyklaskanych lub ułożonych przy pomocy klocków sylab;
• Zabawa w kończenie słów – podajemy pierwszą sylabę, np. ko- i eksponujemy obrazek „korale”, dziecko dopowiada brakującą część wyrazu;
• Wyróżnianie głosek w wyrazach – najpierw samogłosek na początku, na końcu, w środku wyrazu, potem w tej samej kolejności spółgłosek;
• Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów, których nazwy zaczynają się na daną głoskę, np. buty, butelka, budzik, beret…;
• Synteza podanych głosek w wyraz z równoczesnym wyszukiwaniem obrazka o odpowiedniej nazwie, np. k-r-a-n (utrudnienie to synteza bez pomocy obrazka);
• Wybieranie z wypowiedzianego zdania – wyrazu zawierającego daną głoskę, np. „Mama gotuje obiad” – gdzie ukryła się głoska [t]?
• Zabawa – „Jedzie pociąg załadowany na literę …”, podajemy głoskę, na która powinny się zaczynać wyrazy. Dziecko musi podać wyraz na daną głoskę;
• Wyszukiwanie obrazków różniących się jedną głoską, np. rak – mak, laska – maska;
• Odróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej, np. wymawiamy szereg wyrazów zaczynających się na [sz] lub [s], dziecko klaszcze, gdy usłyszy błąd, np. „safa” zamiast „szafa”.
• Układanie rymów do podanych wyrazów np. lasek – pasek, kroki – loki itp.
• Wyszukiwanie wyrazów zaczynających się (bazie, balon, basen) i kończących taką samą sylabą. (trawa, zabawa)

 ANALIZA I SYNTEZA WZROKOWA

Sprawą powszechnie wiadomą i znaną jest fakt, że w toku nauki szkolnej opieramy się w dużej mierze na spostrzeżeniach wzrokowych. Wszelkie negatywne czynniki, które utrudniają lub uniemożliwiają dzieciom prawidłową percepcję wzrokową wpływają niekorzystnie naukę czytania i pisania. Przyczyny zakłóceń spostrzeżeń wzrokowych i wynikające z nich trudności w uczeniu się mogą wiązać się z wadliwą budową gałki ocznej, w następstwie której dziecko może cierpieć na wady wzroku. Z kolei zakłócenia dominacji jednej półkuli mogą wpływać na zaburzenia mechanizmów, które mają charakter kierunkowy. W przypadku zaburzonej funkcji kierunkowej, odgrywającej ważna rolę w percepcji wzrokowej, dzieci najczęściej mylą litery o podobnym kształcie a innym kierunku. Znacznie ważniejszą przyczyną trudności w uczeniu się jest zaburzenie spostrzegania wzrokowego (przy całkowicie sprawnym receptorze).
Dzieci o zaburzonej lub słabo rozwiniętej funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej mają:

• trudności w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych
• ich rysunki są prymitywne, o ubogiej treści
• proporcja elementów oraz stosunki
• przestrzenne są zakłócone
• trudności w rozplanowywaniu.
• niechęć do wszelkich prac plastycznych i ćwiczeń graficznych
• trudności w kojarzeniu głoski z odpowiednim znakiem graficznym.
• myleniem liter o podobieństwie graficznym (b, d, p).

Zaburzenia te można zmniejszyć lub zlikwidować tylko odpowiednimi ćwiczeniami o charakterze wyrównawczo – kompensacyjnym

Ćwiczenia usprawniające funkcje analizatora wzrokowego powinny uwzględniać wszystkie jej aspekty: spostrzegawczość, analizę i syntezę, kierunkowość i pamięć wzrokową. Za najistotniejsze elementy związane z percepcją wzrokową, mające wpływ na opanowanie czytania i pisania, uznaje się: umiejętność szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych (spostrzegawczość, automatyzacja procesu syntezy), umiejętność ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami składowymi (analiza i synteza), orientację kierunkową i przestrzenną, pamięć wzrokową oraz koordynację wzrokowo-ruchową.

Przykłady ćwiczeń usprawniających percepcję wzrokową na materiale obrazkowym

• różnicowanie figur geometrycznych po względem kształtu, koloru, grubości i wielkości
• dobieranie par jednakowych figur geometrycznych
• dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale tematycznym,
• czyli przedstawiającym przedmioty znane dzieciom z autopsji,

• wyszukiwanie w rzędzie obrazków jednego różniącego się szczegółem,
• wyszukiwanie  wśród zestawu obrazków identycznego z prezentowanym,
• odnajdywanie na dużej ilustracji sytuacyjnej, przedstawiającej ludzi
  lub zwierzęta podczas różnych działań, przedmiotu pokazanego na oddzielnym obrazku; potem przedmiotu rzeczywistego a więc nieidentycznego z  narysowanym,
• składanie z części obrazka tematycznego, potem atematycznego,
• dopasowywanie obrazków do ich konturów i cieni,
• układanie wzorów tematycznych z figur geometrycznych,
• rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych zabawa ,,Co się zmieniło”
• zapamiętywanie elementów eksponowanego obrazka
• układanie figur geometrycznych z części
• rysowanie kompozycji za pomocą szablonów
• rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru
• układanki obrazkowe
• loteryjki i domina obrazkowe
• układanie obrazków z części , dobieranie części obrazka do całości
• układanie puzzli
• wyszukiwanie podobieństw i różnic między obrazkami
• rozpoznawanie i nazywanie przedmiotów na obrazkach
• zapamiętywanie i opowiadanie treści obrazka
• zapamiętywanie kolejności eksponowanych przedmiotów
• rysowanie z pamięci zapamiętanych wzorów
• historyjki obrazkowe –porządkowanie obrazków w kolejności

PRZYGOTOWANIE DO NAUKI CZYTANIA

 Mechanizm rozwoju pisma polega na kształtowaniu się umiejętności wzrokowego rozróżniania liter i wyrazów. Na początku dziecko musi prawidłowo spostrzec kształty liter i dostrzec między nimi różnice, dzięki którym litery mają odrębne znaczenie. Po rozpoznaniu liter, gdy dziecko ma je zapisać, musi za pomocą ruchów ręki przenieść na zeszyt wzrokowe wyobrażenie litery. Aby dziecko sprawnie posługiwało się mową pisaną, musi posiąść umiejętność analizy i syntezy dźwiękowej, wzrokowej i ruchowej.

Analiza i synteza dźwiękowa

Dziecko w początkowej fazie zdobywania nawyków pisania wymawia głośno dźwięki, które następnie zapisuje. Pomaga sobie w ten sposób, gdyż nie tylko widzi literę, ale i uświadamia sobie głośno jej dźwięk. Zdarza się, że dziecko dobrze spostrzega literę, ale nieprawidłowo podstawia jej dźwięk (np. „t” zamiast „d”, „p” zamiast „b”) oznacza to wadę wymowy dziecka, która ma poważy wpływ na poprawność zapisu.

Analiza i synteza wzrokowa
W okresie zdobywania umiejętności pisania dziecko odwzorowuje litery, musi więc prawidłowo spostrzegać ich kształty. Do tego musi mieć sprawie funkcjonujące oko.

Sprawność ruchowa
Sprawnej ręki wymagają mechanizmy ruchu występujące przy nauce pisania.

1. Ruch podbiegający, w wyniku, którego powstają proste i pętle, ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej. Ruch ten pozwala na płynne pisanie bez odrywania ręki.
2. Ruch postępujący (posuwisty)- dzięki niemu piszemy litery obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej. Ruch ten wykonuje się dzięki mięśniom przedramienia i ramienia.

Innymi ważnymi czynnikami w mowie pisanej są także:

• zespół skoordynowanych ruchów ręki – ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców
• odpowiedni rozwój drobnych grup mięśniowych w dłoni i palcach
• sposób trzymania narzędzia pisarskiego
• układ rąk przy pisaniu
• odpowiedni poziom rozwoju pamięci i szeregu nawyków, jak ogólne zdyscyplinowanie (wyrażające się m.in. w umiejętności spokojnego siedzenia w ławce);
• odległość oczu od papieru
• stosowanie się do wskazówek nauczyciela.

Proces przygotowania dziecka do nauki pisania jest procesem długofalowym, złożonym z wielu etapów. Obejmuje on przede wszystkim cały okres przedszkolny. W zakresie pisania w przedszkolu eksponujemy działania mające na celu wyrabianie gotowości dzieci do nauki pisania. Dotyczą one:

1. Rozwijanie u dzieci sprawności psychoruchowej

• orientacji w przestrzeni,
• rozpoznawanie kierunków ,
• usprawnianie ręki prawej i lewej,
• rozwijanie pamięci ruchowej,
• kształtowanie koordynacji wzrokowo _ ruchowej.

2. Rozwijanie sprawności manualnej poprzez  działalność plastyczno-   konstrukcyjną

• techniki przestrzenne, techniki płaskie,
• zabawy ruchowo_ graficzne,
• zabawy i zajęcia graficzne.

Rozwijanie sprawności psychoruchowej
Orientacja w przestrzeni – rozpoznawanie kierunków
Opanowanie umiejętności odróżniania i kreślenia liter jest ściśle związane z   pojmowaniem kierunków i umiejętnością zastosowania ich w praktyce. Warunkiem nabywania umiejętności pisania jest dobra orientacja przestrzenna. Rozumienie kierunków związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Zależność ta musi być wypróbowana w osobistym doświadczeniu dziecka. Informacje o kierunkach czerpie ono przez sam fakt poruszania się  w przestrzeni, działania w niej, zmiany pozycji, a także z wewnętrznego odczuwania własnych ruchów. Rozróżnianie prawej i lewej strony jest początkiem ustalania się lateralizacji. Lateralizacja, czyli stronność, określa sprawniejsze działanie nie tylko jednej z rąk, ale także nogi i oka. Bywają również wypadki przewagi lewostronnej lub stronności skrzyżowanej, np. kiedy mamy do czynienia z przypadkiem leworęczności przy równoczesnej prawooczności i prawonożności.
W pierwszym etapie zaznajamiania się z kierunkami w przestrzeni dziecko nie odkrywa jeszcze żadnych związków położenia przedmiotów wobec siebie wzajemnie. Przykładami tego zjawiska są rysunki 3- latków, na którym każda rzecz przedstawiona jest w innym kierunku. W rysunkach tych brak wspólnej podstawy dla rysowanych przedmiotów. Każdy z nich występuje jako całość sama w sobie, niezależna przestrzennie od innych. To samo zjawisko obserwujemy podczas zabawy klockami. Każda kolejna budowla konstruowana jest przez dziecko jedynie w odniesieniu do jego własnej pozycji, bez związku z poprzednią.
W następnym etapie rozwoju orientacji przestrzennej dzieci potrafią spostrzegać zależności położenia i kierunku między przedmiotami. W ich konstrukcjach i rysunkach pojawia się nowy porządek: umieszczają przedmioty w szeregu, obok siebie, a następnie próbują przedstawić je w pozycjach bocznych, przeciwstawnych, uwzględniają różnice odległości między nimi, rozmieszczają je bliżej i dalej, jeśli wymaga tego akcja rysunku.
Dopiero w trzeciej fazie rozwoju zaczyna się dziecko posługiwać pełnym schematem utrwalonych kierunków. W tym okresie zaczyna pojmować strukturę przestrzeni, rozumie określenia przyimków (za, przed, nad, pod itp.) i przysłówków (z przodu, z tyłu, w górze, na dole, bliżej, dalej itp.).
Wyrabianiu schematu ciała u dziecka sprzyjają wszelkie zabawy , gry i ćwiczenia równowagi. Takie ćwiczenie wymaga od dziecka kontroli własnej postawy. Podczas przejścia przez wąską powierzchnię (ławeczka gimnastyczna, wyznaczona kredą ścieżka dla najmłodszych) – każde pochylenie ciała w lewą czy prawą stronę powoduje zboczenie z wyznaczonej drogi. Ćwiczenia te pobudzają dziecka wewnętrzną, kinestetyczną uwagę.  Następna grupa zabaw i ćwiczeń, która jest bardzo ważna w poznawaniu schematu ciała, to ćwiczenia kształtujące tułowia, a szczególnie skłony w bok i skręty. Orientacji w przestrzeni sprzyjają także zabawy związane z percepcją słuchową, takie jak: Skąd głos dochodzi, w chowanego.

 Usprawnianie ręki prawej i lewej
 Równolegle do zabaw i ćwiczeń, które uczą dzieci rozpoznawać kierunki w przestrzeni,  należy pracować  nad sprawnością rąk dziecka oraz różnicowaniem czynności ręki prawej i lewej. Najbardziej naturalnym sposobem osiągania takiej sprawności są wszelkie czynności samoobsługowe, zabawy polegające na manipulowaniu przedmiotami, zajęcia plastyczno – konstrukcyjne, różnorodne prace ręczne o charakterze użytkowym. Ćwiczeniu sprawności rąk służą zabawy ruchowe takie jak: rzucanie, toczenie, rzucanie i chwytanie piłek różnej wielkości. W celu usprawniania obu rąk równocześnie i różnicowania kierunku ruchu każdej z nich można dawać dzieciom zadania polegające na rysowaniu w powietrzu określonych form jednocześnie obiema rękami, np. rysujemy dwa takie same okienka – kwadraty, albo dwa ślimaki – spirale, płynne koliste.

Rozwijanie pamięci ruchowej
Wyrabiając orientację dziecka w kierunkach przestrzennych i dostosowaniu do nich pozycji własnego ciała, a rąk w szczególności, staramy się równolegle wyrabiać i utrwalać pamięć ruchową dziecka, tzn. zachowanie w wyobraźni pewnych obrazów ruchowych, które nabierają znaczenia ruchowych schematów i ich zespołów. W wytwarzaniu i rozwijaniu pamięci ruchowej sprzyjają zagadki ruchowe, które oparte są na wyobrażeniach znanych dzieciom przedmiotów. Polegają na „rysowaniu” palcami lub dłonią w powietrzu i zgadywaniem przez pozostałe dzieci nakreślonego ruchem przedmiotu.

 Kształtowanie koordynacji wzrokowo – ruchowej
Niezbędna sprawność, która jest potrzebna do nauki pisania to dobra koordynacja ruchowo – wzrokowa. Obejmuje ona zarówno harmonijną współpracę różnych grup mięśniowych w trakcie wykonywania różnych czynności, jak i momenty zwalniania napięć mięśniowych i całkowitego wyłączenia ruchów, m. in. ruchów zbędnych w danej czynności.  Inną bardzo ważną cechą motoryczności, która ma ogromne znaczenie w procesie przygotowania do nauki pisania, jest zręczność, czyli inaczej stopień podporządkowania ruchowego oka do ręki,  wzroku do czynności rąk.

Rozwijanie sprawności manualnej poprzez działalność plastyczno –     konstrukcyjną
Sprawność manualna dziecka jest bardzo ważnym czynnikiem przygotowującym do podjęcia nauki pisania. Ruchy pisarskie mają dwojaki charakter. Składają się na nie:
1) ruch podbiegający, w wyniku którego powstają linie proste i pętle; ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej,
2) ruch postępujący, dzięki któremu piszemy litery obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej.
Czynność pisania angażuje całą rękę dziecka.  Niezbędną do pisania sprawność manualną osiąga dziecko poprzez wykonywanie różnych działań, a w szczególności przez prace plastyczno – konstrukcyjne, które angażują drobne ruchy palców. Działalność plastyczno – konstrukcyjna dzieci, przygotowująca do nauki pisania spełnia różnorodne funkcje: przyczynia się do rozwoju spostrzeżeń i wyobrażeń, ułatwia widzenie i porównywanie przedmiotów, ujmowanie różnic i podobieństw.

Najistotniejsza w przygotowaniu dziecka do nauki pisania jest systematyczność działania.DZIECIĘCA MATEMATYKA

Matematyka jest nauką, która towarzyszy człowiekowi od urodzenia. Już w wieku poniemowlęcym każda mama uczy swoje dziecko pokazywać liczby na paluszkach, w wieku przedszkolnym dzieci lubią zajęcia z edukacji matematycznej. Co zatem powoduje, że w szkole około 80% dzieci i młodzieży nie lubi matematyki, a u wielu uczniów przedmiot ten budzi ogromny strach. Zważywszy na ogromną skalę tego problemu należy zwrócić uwagę na istotne przyczyny powstania tego zjawiska.
Pojęcie uczenia się jest procesem bardzo szerokim, który określa się jako stałą zmianę w naszej wiedzy i posiadanych umiejętnościach. Ponieważ najwięcej człowiek uczy się w dzieciństwie, dzięki intensywnemu rozwojowi układu nerwowego oraz w wyniku zdobywania wciąż nowych doświadczeń, dziecko rozpoczynające szósty rok życia wchodzi w fazę wszechstronnego rozwoju wszystkich funkcji i umiejętności, niezbędnych w procesie uczenia się. Stąd też w wychowaniu i nauczaniu dziecka w tym wieku zwraca się szczególną uwagę na systematyczne i harmonijne oddziaływania, aby mogło osiągnąć dobry start w szkole.
Jednakże każdy człowiek rozwija się w sposób indywidualny i odmienny, który zależny jest od wielu czynników natury biologicznej i środowiskowej. Nie zapewnienie jednakowego startu w nauce szkolnej oraz optymalnych warunków każdemu dziecku może prowadzić do trudności w uczeniu się. Jedną z przyczyn tych niepowodzeń jest nieosiągnięcie dojrzałości do uczenia się matematyki.

Głównymi wskaźnikami dojrzałości do uczenia się matematyki są:
Świadomość w jaki sposób należy liczyć poprawnie przedmioty, czyli tzw dziecięce liczenie

1. Odpowiedni poziom operacyjnego myślenia
2. Ssunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne
3. Należyta sprawność manualną, precyzja spostrzegania i koordynacja wzrokowo-ruchowa.

Ad 1. Dziecięce liczenie
Często nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele pracy i wysiłku musi dziecko włożyć, aby określić liczebnikiem, ile jest policzonych przedmiotów. Spotykamy wprawdzie dzieci 3 – 4 letnie liczące do dziesięciu, a nawet kilkudziesięciu. Jednak bliższe przyjrzenie się temu liczeniu ujawnia, że wprawdzie dzieci mając dobrą pamięć łatwo, utrwalają sobie brzmienie liczebników w prawidłowej kolejności, ale treści poszczególnych liczebników przeważnie nie rozumieją. Nie potrafią odpowiedzieć na pytanie: ile jest?  Dziecięcym liczeniem z pewnością nie można nazwać samego „recytowania” liczebników. W przyswojeniu prawidłowości będących podstawą liczenia i opanowaniu schematu czynności liczenia olbrzymie znaczenie mają samodzielne doświadczenia dziecka. Dopiero w  szóstym, siódmym roku życia większość dzieci potrafi poprawnie liczyć i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego, a także sprawnie posługuje się umiejętnością liczenia w różnych sytuacjach.

W zakres dziecięcego liczenia wchodzą umiejętności:

1. Wyodrębnianie przedmiotów do policzenia, czyli  liczenie ich w odpowiedni sposób,

 Już trzylatek potrafi stosować zasadę „jeden do jednego” – liczenie przez dotykanie, wskazywanie przedmiotów. Jeżeli przedmioty ułożone są w rzędzie liczenie jest łatwiejsze. Ostatni wypowiedziany liczebnik nabiera znaczenia i określa liczbę przedmiotów w zbiorze. Dziecko przestrzega obranego kierunku liczenia, a później dochodzi do wniosku, że licząc od początku, czy od końca wynik jest taki sam.

2. Ustalenie, w którym z porównywalnych zbiorów jest więcej elementów- używanie określeń: mniej, więcej . Określanie o ile mniej, o ile więcej.

3.Wyznaczanie wyniku dodawania i odejmowania.”

Wyróżniamy tu trzy fazy:

• dziecko po zmianie ilości liczy od początku i stara się dotknąć i określić wynik
• dziecko spostrzega, że dodawanie to łączenie, a odejmowanie to odbieranie. Przy   dodawaniu dosuwa przedmioty, a przy odejmowaniu zabiera. Żeby wiedzieć ile jest     trzeba policzyć wszystkie.
• trzecia faza (około 7 roku życia) dziecko zaczyna liczyć w pamięci. Najpierw jeszcze    przechodzi okres liczenia na palcach. Jest to symulowanie dodawania i odejmowania   różnych przedmiotów na zbiorze zastępczym. Czynność zginania i prostowania palców reprezentuje dodawanie i odejmowanie przedmiotów. Liczenie na palcach jest wielkim osiągnięciem, ważnym krokiem na drodze odrywania się od konkretnej rzeczywistości w kierunku abstrakcyjnego rozumowania. Pomaga to również przy rozwiązywaniu prostych zadań. 

Ad. 2  Odpowiedni poziom operacyjnego myślenia

Jest to sposób funkcjonowania intelektualnego, który kształtuje się wraz z rytmem rozwojowym człowieka. Zmiany przechodzą od form prostych do bardziej abstrakcyjnych.

1. Pierwszy okres rozwoju umysłowego człowieka trwa mniej więcej do 18 miesiąca życia i został nazwany okresem kształtowania inteligencji praktycznej ( poznanie świata rzeczy ).
2. Następny okres ma dwa podokresy:

• wyobrażeń przedoperacyjnych (do 7 roku),
• ustalania operacyjnego rozumowania.

Przełomowym momentem jest 7 rok życia. Wtedy pojawiają się pierwsze operacje konkretne.

W grupie dzieci rozpoczynających naukę w szkole różnice indywidualne w tempie rozwoju umysłowego mogą wynosić 4 lata. Czyli są tam dzieci, które posługują się systemami całościowymi oraz te, które są na poziomie przedoperacyjnym. Tak wielkie różnice wyjaśniają jedną z przyczyn niepowodzeń w uczeniu się matematyki. Dzieci, które nie rozumują jeszcze operacyjnie, nie potrafią przyswoić sobie pojęcia liczby naturalnej, opanować czterech działań arytmetycznych ani rozwiązać zadań matematycznych.

Ad. 3 Odporność emocjonalna

Trudności w uczeniu się matematyki mają także dzieci, które nie są zdolne do kontroli swego zachowania. Nadmierna ruchliwość, rozproszenie uwagi nie sprzyja percepcji informacji podawanych przez nauczyciela i dlatego nie rozumieją one dłuższych poleceń ani też treści zadań matematycznych. Nadmierna ekspresja ruchowa powoduje dekoncentrację i przeszkadza innym uczniom. O dojrzałości emocjonalnej można mówić wówczas, gdy dziecko cechuje pewna równowaga psychiczna, gdy siła jego reakcji jest odpowiednia do oddziałującego nań bodźca.
Dziecko niezrównoważone z byle powodu wybucha, złości się, płacze, często popada w konflikty z kolegami. Może być agresywne, drażliwe, niecierpliwe lub też zahamowane, niepewne, lękliwe, napięte.
Dziecko dojrzałe emocjonalnie przeżywa i potrafi wyrazić uczucia wdzięczności, przyjaźni, solidarności, życzliwości, odczuwając więź uczuciową z kolegami, klasą i swoją panią. Przeżywa radości i smutki nie tylko swoje, ale i innych dzieci. Jest ambitne, wrażliwe na pochwały i nagany. Dziecko, które osiągnęło odpowiedni stopień dojrzałości emocjonalnej, potrafi współdziałać z kolegami w nauce, zabawie i pracy, przeżywać radość wspólnego tworzenia i cieszyć się z osiągnięć całej grupy. Dzieci emocjonalnie odporne skupiają uwagę na tym, co i jak należy zrobić w sytuacji trudnej, aby osiągnąć cel.
Odporność emocjonalna zależy w większości od cech psychicznych człowieka.  W rozwijaniu odporności emocjonalnej mogą pomóc ćwiczenia, które uczą rozumnego kierowania swoim zachowaniem w sytuacjach trudnych. A do takich należy rozwiązywanie zadań matematycznych . Dzieci odporne emocjonalnie wierzą we własne siły i  na zapowiedź, rozwiązywania zadań wyraźnie się cieszą, szybko zabierają się do pracy, napięcie emocjonalne mobilizuje je do wysiłku, są skupione, gotowe do pracy
Dzieci o małej odporności emocjonalnej i niskiej samoocenie: kręcą się, nic nie robią, udają, że czegoś szukają, zaczynają się wygłupiać, skarżą się na ból głowy, brzucha. Dziecko o małej odporności emocjonalnej robi wszystko, aby uniknąć wysiłku umysłowego. Nie ćwicząc ma większe braki, traci motywację do nauki.
Dlatego też tak ważne jest kształtowanie odporności emocjonalnej, kształcenie poczucia własnej wartości już  od najmłodszych lat. Pomocą w tym są  gry i zabawy dydaktyczne. Dostarczają one wiele okazji do kształtowania pożądanych umiejętności, sprawności i nawyków.  Wszystkie czynności, które dzieci wykonują szczególnie przy konstruowaniu gier sprzyjają rozwojowi operacyjnego rozumowania.

Ad 4. Integracja czynności percepcyjno – motorycznych.

Przygotowanie przyborów, odszukanie w książce czy ćwiczeniu zadania, zapisanie czegoś to czynności organizacyjne. Dzieci muszą wykonać je szybko i sprawnie. Gorzej wiedzie się tym, które nie potrafią scalić aktywności ruchowej, emocjonalnej i intelektualnej. Robią wiele zamieszania, kręcą się, hałasują. Są upominane i karcone co podnosi poziom napięcia.
Dzieci, które przed rozpoczęciem nauki w klasie pierwszej, nie osiągnęły dojrzałości do uczenia się matematyki natrafiają na duże trudności.  W przezwyciężaniu niepowodzeń istotna jest szczegółowa diagnoza. Im wcześniej zostanie ona opracowana, tym łatwiej i szybciej możemy pomóc dziecku  w przezwyciężaniu własnych trudności. Ponieważ u każdego  zestaw przyczyn i uwarunkowań powstałych niepowodzeń jest inny, stąd w każdym przypadku proces ich przezwyciężania musi być organizowany indywidualnie, przy życzliwej pomocy nauczycieli  oraz rodziców. Tylko wtedy istnieje szansa skuteczności zastosowanej terapii. Wskazując na różnorodność przyczyn niepowodzeń należy dodać, że występują one kompleksowo. Niekiedy kilka czynników jest tak silnie ze sobą powiązanych, że ich rozgraniczenie jest niemożliwe. Jednakże przez stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju dziecka, można zlikwidować niesprzyjające właściwości tak, aby każde dziecko miało jednakowe szanse.

Literatura:
1.      Fiedler M. – Matematyka już w przedszkolu W-wa 1978 WSiP
2.      Gruszczyk-Kolczyńska E. – Dlaczego dzieci nie potrafią uczyć się matematyki W-wa 1989 IWZZ
3.      Gruszczyk-Kolczyńska E. – Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki W-wa 1994 WSiP